Tại sao trở thành một tên khốn dường như lại là một kĩ năng giá trị

Chắc hẳn không ai trong chúng ta nghĩ rằng trở thành một tên khốn là một điều tốt, nhưng thực sự có một điểm khác biệt giữa tên khốn “tốt” và tên khốn “xấu”.

Tám mươi năm trước, các nhà nghiên cứu bắt đầu một trong những dự án dài hơi và phức tạp nhất trong lịch sử để hiểu về hành vi con người. Phải mất đến gần 50 năm để hoàn thành. Nhưng thành tựu của họ đã bao trùm toàn bộ lãnh thổ của tâm lý học.

Dự án này bắt đầu với một ý tưởng: Rằng con người có những đặc điểm cơ bản về tính cách khác nhau và những đặc điểm tâm lý này là được thừa hưởng và bền vững trong suốt cuộc đời một con người. Đây chính là ý tưởng của tính cá nhân.

Vấn đề từng đặt ra là có vô hạn số lượng những hành vi của con người, nên làm sao bạn biết được hành vi nào do tính cá nhân của một người gây ra, và cái nào là chỉ là phản ứng trước những điều xung quanh.

Để kiểm tra và tìm ra những đặc điểm tính cách cố định, các nhà nghiên cứu đã phải tạo ra một danh sách lớn tất cả những hành vi có thể của một con người và đo lường những hành vi này với một mẫu số lớn con người trong khoảng thời gian rất dài để xác định xem điều gì là tính cách cơ bản của cá nhân và điều gì chỉ là sự phản ứng và nhảm nhí.

Dự án này được khởi động một cách khá nhẹ nhàng. Vào năm 1936, Gordon Allport và Henry Odbert rút ra một cuốn từ điển, đi qua mọi từ, viết ra bất cứ từ nào dùng để miêu tả hành vi con người.

Gordon Allport - Nhà tâm lý học

Tuy vậy công việc ban đầu này thực sự rất quan trọng vì hiểu biết của chúng ta về hành vi con người được gói gọn trong từ ngữ. Cho nên, để lấy được mẫu đầy đủ về những hành vi của con người, bạn cần phải chăm chỉ cày xới hết quyển từ điển chết tiết.

Phần tiếp theo của dự án bắt đầu bằng việc xem xét toàn bộ các từ trong danh sách và nhóm chúng lại vào những phân loại lớn nhất có thể. Những từ như “Hoạt ngôn”, “lắm mồm” và “ba hoa” có thể nhóm lại dưới nhóm “hoạt ngôn”. Những từ như “Nhớ nhung,” “nhõng nhẽo” và “tủi thân” tất cả đều có thể nằm cùng nhóm “sầu muộn”. Và vân vân.

Việc phân loại này đã mất đến 10 năm. Và rồi một nhà tâm lý học khác tên Raymond Cattell, dựa trên nghiên cứu của Allport và Odbert, đã tuyên bố có 16 đặc điểm tính cách cá nhân cơ bản định nghĩa mọi hành vi của con người. Nhưng thời gian trôi đi, có những đặc điểm tính cách đến và đi theo từng thời điểm hoặc dựa trên hoàn cảnh riêng mỗi người, và có những tính cách thì lại được duy trì khá bền vững qua thời gian. Mỗi khi một tính cách nào đó có sự dao động quá lớn, các nhà tâm lý học lại loại chúng ra khỏi danh sách.

Cuối cùng đến năm 1960 các nhà tâm lí học giữ lại 5 tính cách ổn định: Hướng ngoại, sự dễ chịu, sự cởi mở, sự ân cần, và sự nhạy cảm. Năm loại tính cách trên coi như đã có thể giải thích cho toàn bộ hành vi con người. Nhưng đã phải mất 20 năm sau để các nhà khoa học mới tiến hành đủ nghiên cứu và thu thập đủ dữ liệu để chứng minh luận điểm trên.

Điểm chính là, 5 tính cách trên bắt đầu được biết đến với tư cách là 5 TÍNH CÁCH LỚN (The big five personality traits), và chúng trở thành một trong số ít những đơn vị đo lường khoa học chuẩn trong tâm lý học. Phòng trường hợp bạn chưa biết thì chỉ có một vài phép đo chuẩn khoa học trong tâm lý học thôi.

5 tính cách lớn tồn tại khá vững bền qua thời gian. Chúng tồn tại bất chấp hoàn cảnh. Đây là một đặc điểm di truyền quan trọng. Chúng phần nào quyết định bạn là ai, quyết định của bạn, và chất lương cuộc sống của bạn như thế nào.

Thông thường, người hướng ngoại trải nghiệm nhiều cảm xúc tích cực hơn, có mạng lưới quan hệ xã hội rộng hơn, và kết quả gần như, làm ra nhiều tiền hơn. Những người thuộc típ ân cần thì sống khỏe hơn và sống lâu hơn, có thể bởi vì họ chăm rửa tay sau khi đi vệ sinh. Những người với mức độ nhạy cảm cao đấu tranh với những vấn đề cảm xúc nhiều hơn và dường như thường dễ đánh mất công việc, chia tay, và trở lên sầu muộn. Những người cởi mở thường trải nghiệm xu hướng năng động, có những cuộc nói chuyện rủi ro, và theo xu hướng tự do chính trị. Những người mà có mức độ cởi mở thấp thường là những người theo hướng chính trị bảo thủ và tệ trong việc tổ chức các bữa tiệc.

Nhưng sau cùng, tất cả các loại tính cách trong 5 tính cách lớn, có một tính cách nổi bật hơn cả trong vai trò quyết định sự thành công: sự dễ chịu.

Hoặc đúng hơn, sự thiếu dễ chịu.

Cơ bản là, những tên khốn làm ra nhiều tiền hơn. Thường là, rất nhiều tiền.

Bây giờ, có thể dễ dàng than thở rằng đây rõ ràng là bằng chứng cho việc thế giới giới này đã thối nát ra sao, và những kẻ khó ưa nhất, độc ác nhất trong xã hội lại luôn luôn là người dẫn đầu như thế nào.

Nhưng tôi nghĩ đây là một cái nhìn tiêu cực và phiến diện. Không phải chỉ vì bạn hiền lành, dễ chịu nghĩa là bạn tốt. Và chỉ vì ai đó khó ưa không có nghĩa là họ là một người xấu.

Trên thực tế, tôi tin rằng thế giới cần sự sẻ chia công bằng giữa những kiểu người khốn nạn. Và rằng trở thành một tên khốn chính là một kĩ năng có giá trị. Điều tôi muốn nói “trở thành một tên khốn” nghĩa là chấp nhận trở lên không được người khác thích và/hoặc làm người khác không vui. Như chúng ta thấy, đôi lúc làm tổn thương cảm xúc của ai đó (hoặc chỉ đơn giản là sẵn sằng làm tổn thương cảm xúc của ai đó) là một điều cần thiết, cả cho bản thân chúng ta và cho những điều lớn lao hơn. Và tôi tin rằng nếu nhiều người trong chúng ta có thể sẵn sàng “bật công tắc khốn nạn,” thế giới sẽ trở thành một nơi tốt đẹp hơn.

Luật chơi của những tên khốn

Cùng giả định một tình huống bạn có một cuộc đàm phán kinh doanh. Cứ giả dụ như đây là một cuộc đàm phán lớn, quan trọng và có thể tạo ra rất rất nhiều tiền cho những người tham gia và dự án này cũng mang lại các giá trị tốt cho thế giới.

Bây giờ, cho như một bên học được kĩ năng của một tên khốn và bên kia thì không. Ở đây là, một bên hoàn toàn sẵn sàng trở nên đáng ghét và bên kia thì không.

Điều gì sẽ xảy ra? Ừ, nó rõ ràng rồi: tên khốn sẽ điều khiển bên kia và lấy được những điều khoản hoàn toàn có lợi cho họ. Tình huống này được tua đi tua lại hàng triệu lần qua nhiều thập kỉ và bạn sẽ thấy tập cuối nơi mà những tên khốn điều khiển thế giới. Không có gì nghi ngờ.

Nhưng hãy cùng chạy mô hình này lại với 2 người dễ chịu – hai người hoàn toàn không sẵn sàng trở lên bị ghét.

Hai bên ngồi vào bàn đàm phán, và thay vì tranh luận để đạt được lợi ích lớn nhất cho bên của mình, vì họ không muốn trở thành thằng khốn, cho nên họ đồng ý những điều khoản ổn nhưng không tốt nhất cho bản thân họ. Cuộc đàm phán cuối cùng cũng xong, nhưng kết quả chỉ là sự lựa chọn thứ hai bởi vì cả hai bên đều không phát huy hết khả năng của mình trong bản thỏa thuận. Vì thế, rất nhiều giá trị đã bị mất trong quá trình này.

Trong một kịch bản khác, 2 người không khốn nạn sẽ thất bại trong việc đạt được thỏa thận vì ý định ban đầu của cả hai dường như đi quá xa và họ không quyết tâm đẩy tình huống vào thế khiến cho bên kia ghét họ. Thay vào đó, cả hai sẽ nói chuyện một cách thân thiện, “Này! Tôi đoán là điều này không hoạt động đâu! Nhưng sao phải căng thế, đi nhậu và chơi bài đi nào! Và họ sẽ chơi bài thật... thay vì làm ra tiền vì họ sẽ bị phá sản mà thôi.

Tình huống thứ ba khi mà cả hai đều là tên khốn. Cả hai đều hoàn toàn sẵn sàng trở nên bị ghét. Và họ không chỉ đẩy mọi thứ họ cần cho cuộc thương lượng sao cho có lợi cho họ, họ sẽ còn làm hơn thế. Họ sẽ tiếp tục chống đối đối phương vì họ hiểu rằng sự đấu tranh sẽ khiến cho con người suy sụp và khiến đối phương dễ dàng đầu hàng hơn.

Lạ lùng thay, tình huống này, tình huống thực sự không dễ chịu này lại là tính huống tạo ra kết quả tối ưu nhất. Cả đôi bên sẽ đẩy cuộc thương lượng đi xa đến nỗi không ai cảm thấy vui vẻ với nó cả. Cả hai sẽ đều cảm thấy mình bị thua nhưng kết quả cuộc đàm phán lại là kết quả tốt nhất cho đôi bên vì họ đã không quản ngại theo đuổi những gì tốt nhất cho bản thân.

Hãy cùng xem kết quả của sự tương tác

* Tên khốn-Tên khốn: Kết quả tối ưu – nhưng tất cả mọi người ghét nhau

* Tên khốn-Người dễ chịu: Tên khốn đạt được nhiều thứ hơn hắn muốn – nhưng mọi người vẫn chơi với nhau được

* Người dễ chịu-người dễ chịu: Kết quả không tối ưu – Nhưng mọi người quý nhau.

Cho nên, phải đó, những tên khốn sẽ điều khiển thế giới. Đó là bởi vì trong những tình huống rủi ro cao, trở thành tên khốn là một lợi thế. Thỉnh thoảng khá là có ích cho sếp bạn khi bạn là một kẻ tinh ranh (có phải bạn đã từng nghe, “Anh ta là tên khốn đó, nhưng hắn là tên khốn của chúng ta?”). Đôi khi khá là hữu ích cho bạn bè của bạn khi họ nghĩ rằng bạn là một kẻ khó ưa (lạ lùng thay, điều này thể hiện rằng họ có thể tin tưởng bạn). Và bạn đã từng thử chia tay với ai đó mà không làm tổn thương họ chưa? Yeah, điều này là không thể. Cho nên những người – không phải là tên khốn đơn giản sẽ ở trong một mối quan hệ tồi tệ lâu hơn khoảng thời gian mà họ đáng phải chịu.

Nào, cùng tổng kết điều này:

• Điều gì càng quan trọng, độ rủi ro càng cao

• Độ rủi ro càng cao, thì cảm xúc của những người liên quan càng phụ thuộc vào kết quả.

• Độ phụ thuộc của cảm xúc của những người liên quan càng phụ thuộc vào kết quả, càng khó để có thể làm người khác buồn hoặc nói với họ những điều mà họ không muốn nghe.

• Vì vậy, điều gì càng quan trọng, thì việc khả năng **it vào mồm ai đó lại càng quan trọng.

Tổng kết: Học cách trở thành tên khốn

Đây là một kĩ năng không được khuyến khích. Chết tiệt, đây là kĩ năng mà chúng ta coi thường trong xã hội và trong nền văn hóa vì nó khá khó chịu. Nhưng nó lại là một phần cần thiết của thế giới. Đấy là, trong trường hợp những tên khốn có quy tắc đạo đức.

Làm sao để trở thành một tên khốn có đạo đức

Khi chúng ta nghĩ về những kẻ khó ưa, chúng ta nghĩ đến những người vô đạo đức. Họ nói dối, lừa đảo hoặc trộm cắp để đạt được mục đích của họ.

Đúng rồi, bọn họ là những tên khốn. Nhưng bọn họ cũng vô đạo đức nữa. Cùng đặt mô hình này vào một dạng câu hỏi logic nhé:

• Tất cả những kẻ vô đạo đức đều là những kẻ khó ưa

• Tất cả những kẻ khó ưa đều là những tên khốn

=> ĐÚNG hay SAI: Tất cả những tên khốn đều vô đạo đức.

A: ĐÚNG, à tôi bị kém môn logic

B: ĐÚNG, đệch! Tôi thích thế

C: KHÔNG HẲN, câu hỏi này vi phạm niềm tin tôn giáo của tôi

D: SAI, chỉ là tất cả những kẻ vô đạo đức là tên khốn, chứ không phải tất cả tên khốn đều là vô đạo đức

Đáp án đúng là ‘D’

Vâng, tồn tại cái thứ kì dị là những tên khốn có đạo đức. Và, tôi phải hoàn toàn đồng ý rằng, những tên khốn có đạo đức là báu vật quốc gia. Chúng ta cần những tên khốn có đạo đức bởi vì họ là điều duy nhất bảo vệ ta hỏi những tên khốn vô đạo đức.

Cho nên, giả sử như bạn là người có đạo đức, làm sao để trên nên khó ưa hơn?

Nào, như những gì chúng ta đã bàn luận, một vài người sinh ra với khả năng đó. Một vài người chỉ đơn giản là rất khó để dễ chịu. Họ nghĩ những con người ngoài kia cư xử như shit, và chung quy lại, họ không quan tâm nếu có người không thích họ.

Nhưng với những người có tính cách dễ chịu, học cách trở thành một tên khốn là một kĩ năng cần phải luyện tập. Tương tự như cách một người có tính hướng nội phải luyện tập khả năng hướng ngoại khi cần thiết, người dễ chịu phải học cách trở lên khó ưa khi cần thiết, kẻo họ bị dày xéo lên mất.

Dưới đây là một vài bước để trở lên “khốn nạn” hơn:

• QUYẾT ĐỊNH ĐIỀU GÌ QUAN TRỌNG HƠN CẢ CẢM GIÁC CỦA NGƯỜI KHÁC

Hầu hết mọi người để cho cuộc sống của họ bị điều khiển với các cảm xúc – cả của họ lẫn của người khác. Họ thậm chí không nhận ra điều này bởi vì họ chưa từng ngừng suy nghĩ về nó. Nhưng, như tôi đã chia sẻ trước đây, nếu bạn để cuộc sống của mình được điều khiển bởi cảm xúc, rồi thì cuộc đời bạn sẽ bị kẹt trong hố phân mãi mãi.

Chìa khóa để nâng cao khả năng làm người khác không vui chính là hiểu điều gì quan trọng hơn cả việc làm họ không hài lòng. Bạn có sẵn lòng làm tổn thương cảm xúc ai đó để cứu những thành viên gia đình khỏi việc sắp chết? ồ, đương nhiên. Thế còn để cứu lấy sự nghiệp của bạn? Tôi sẽ sẵn lòng làm việc đó đấy (với vài người thì không). Để thúc đẩy một mục đích tốt đẹp mà bạn quan tâm thì sao?

Những tên khốn vô đạo đức là khốn nạn bởi vì họ quan tâm bản thân mình hơn người khác. Họ ích kỷ và nhìn thế giới này như một nơi để phục vụ lợi ích của họ. Rõ ràng, điều này là xấu. Họ khốn nạn bởi vì động cơ của họ cũng khốn nạn. Tìm kiếm một động cơ tốt đẹp vượt ra ngoài lợi ích của bản thân chính là bước đầu tiên để trở thành một tên khốn có đạo đức.

• CẢM THẤY TỐT VỀ VIỆC CẢM THẤY TỒI TỆ

Hầu hết mọi người cảm thấy tốt vì họ tốt bởi vì họ đã quan tâm quá nhiều đến cảm giác của người khác. Họ độc thoại như sau, “Ừ, tôi sẽ không thể nói điều này cho cô ấy, bởi vì cô ấy sẽ cảm thấy buồn.” Nhưng họ đang nói dối bản thân. Họ nghĩ rằng họ đang hành động cao cả, nhưng không.

Họ không muốn nói điều đó với cô ấy vì họ sẽ khiến bản thân cảm thấy tồi tệ. Khả năng chịu sự lây nhiễm cảm xúc của người khác là thứ giữ họ lại. Họ không muốn làm tổn thương cảm xúc của người khác vì họ cảm thấy buồn cho người đó và họ không thể chịu đựng cảm giác bản thân là kẻ tồi tệ.

Hãy cảm thấy tốt vì cảm giác tồi tệ này và bạn sẽ trở lên ổn trong việc làm người khác không hài lòng khi cần thiết. Tối qua tôi gọi điện cho một người bạn. Tôi mắng chửi anh ta vì đã làm những điều ngu ngốc liên quan đến tôi. Anh ta thấy thật kinh khủng. Tôi cảm thấy kinh khủng vì anh ta thấy kinh khủng. Nhưng tôi cũng biết rằng đó là điều tốt khi cả hai chúng tôi đều cảm thấy kinh khủng. Vì tôi làm điều đó với một động cơ tốt. Cho nên tôi có thể chịu đựng được điều đó.

Nhưng với tôi để có khả năng khiến anh ta cảm thấy tồi tệ, trước hết tôi phải có khả năng chịu đựng sự tồi tệ của bản thân đã.

• LÀM QUEN VỚI NỖI ĐAU CỦA SỰ CHÂN THẬT

Tất cả chúng ta đều đã ở trong tình huống vào một thời điểm nào đó bản thân muốn nói điều gì đó quan trọng nhưng đó cũng là thời điểm nhạy cảm nhất để làm mất lòng ai đó nếu chúng ta nói ra. Sẽ có một sự căng thẳng khó chịu bên trong chúng ta khi chúng ta đi đi lại lại và quyết định xem có nên nói hay không.

Hãy tạo ra một luật mới cho bản thân: nếu có điều gì đó không thoải mái nhưng bạn tin rằng quan trọng phải nói ra, hãy nói ra. Đừng nghĩ gì nhiều về nó. Hãy tin tưởng qua thời gian, chẳng chóng thì chày, bạn sẽ vui vì đã nói điều đó. Trên thực tế, rất có thể về lâu về dài, những người khác cũng sẽ vui vì bạn nói điều đó.

Những lần đầu bạn tập làm điều này, cảm giác sẽ rất kinh khủng. Nhưng một khi bạn nhận được những phản hồi tích cực của xã hội, bạn sẽ bắt đầu cảm thấy thoải mái hơn với nó. Và khi điều này trở lên tự nhiên hơn. Bạn sẽ trở thành một tên khốn. Nhưng là tên khốn vì mọi người.

Bởi vì đây sẽ điều thú vị khi bạn sẽ bất ngờ nhận được khi bắt đầu rèn giũa tuyệt chiêu "khốn nạn" của mình: Vài người bạn sẽ kéo bạn vào một góc riêng tư, khi mà mọi người đã đi hết, hoặc cố tình gặp gỡ bạn khi đang bạn đang ở một mình, và, thận trọng nhìn quanh để chắc chắn rằng không có ai nghe thấy, thì thầm vào tai bạn, "Ôi, cảm ơn cậu vì đã nói điều đó nhé. Trời ơi, điều đó cần phải được nói ra. Tớ rất vui vì cậu có thể nói ra điều đó."

Điều này sẽ còn lặp lại nhiều lần đấy. Trên thực tế, thật phũ phàng khi nhân ra một sự thật rằng những người "hiền lành" đã phải dựa vào những tên khốn có đạo đức nhiều đến mức nào để đấu tranh cho bản thân họ.

Hay nói cách khác, họ cần những tên khốn có đạo đức để chống lại những tên khốn vô đạo đức khác.

Nguồn: https://markmanson.net/being-an-asshole

Dịch: Dat tran